Azərbaycanda baharın gəlişi münasibəti ilə martın 20-dən Novruz bayramı qeyd olunur və bu bayram sevincli bir hala – qışın qurtarmasına və baharın gəlişinə həsr olunur.
Nazirlər Kabinetinin qərarına əsasən, martın 20-dən 29-dək qeyri-iş günü hesab olunur. Novruz bayramını qeyd etmək təzə ili – baharın ilk gününü qarşılamaq deməkdir.
Alimlərin fikrincə, bu bayramın tarixi çox qədimdir. Elmi araşdırmalar Novruz bayramının ibtidasını çox əski çağlarla – Zərdüşt peyğəmbərin yaşadığı dövrlə bağlayır, onun yaşını ən azı 3700, ən çoxu 5000 ilə bərabər edirlər. İlk yazılı mənbədə qeyd olunur ki, Novruz bayramı bizimeradan əvvəl 505-ci ildə yaranıb.
Təbiətin, həyatın oyanması Novruzdan başlanır və Azərbaycan xalqı bunu çox təntənəli və həm də hələ bir ay qabaqcadan qeyd etməyə başlayır. Belə ki, hər həftənin ikinci günləri Su çərşənbəsi, Od çərşənbəsi, Yel çərşənbəsi və Axır (Torpaq) çərşənbəsi qeyd olunur.
Xalq inamına əsasən, birinci çərşənbə günü buzlar əriyir, su və su mənbələri təzələnir və hərəkətə gəlir;
ikinci çərşənbədə günəş torpağı qızdırır, isindirir;
üçüncü çərşənbədə küləyin köməyi ilə ağaclar tumurcuqlanır və bu da baharın gəlməsindən xəbər verir;
dördüncü çərşənbədə torpaq tam oyanır və insanlar ilk yaz əkinini xışla-kotanla məhz torpaq çərşənbəsi günündə başlayırlar.
Novruz bayramı qədim ənənələrlə, oyunlarla zəngindir. Qədim ənənələrdən "Xıdır İlyas” (məhsuldarlıq, çiçəklənmə rəmzi), "Kos-kosa” – meydan məzəli oyunu (baharın gəlməsi rəmzi) və falabaxmanı qeyd etmək olar.
Su və odla bağlı maraqlı ənənələr var. Azərbaycan bir odlar ölkəsi kimi odla bağlı zəngin ənənələrə malikdir və bu saflaşma, təmizlənmə əlamətidir. Tonqallar qalanır və Novruzdan əvvəl Axır çərşənbədə yaşından və cinsindən asılı olmayaraq hamı tonqalın üstündən tullanmalıdır, özü də yeddi dəfə, ya bir tonqalın üstündən yeddi dəfə və ya yeddi tonqalın hərəsinin üstündən bir dəfə. Tullanarkən bu sözlər deyilir:
"Sarılığım sənə, qırmızılığın mənə”, və ya "Ağırlığım-uğurluğum tonqala”. Tonqal heç vaxt su ilə söndürülmür. Tonqal özü sönəndən sonra cavan oğlan və qızlar həmin tonqalın külünü yığıb, evdən kənar bir yerə, çölə atırlar. Bu o deməkdir ki, tonqalın üstündən tullanan bütün ailə üzvlərinin bədbəxtçiliyi atılan küllə birlikdə ailədən uzaqlaşdırılır.
Su ilə saflaşma isə suyun real əlaməti ilə əlaqədardır. Su ilə əlaqədar olan ənənələr Azərbaycanda təzə illə bağlıdır. Təzə ildə axar suyun üstündən tullanmaqla keçən ilin günahlarını yumuş olursan. Bundan başqa bütün ailə üzvləri ötən ilin axırıncı gecəsi, yatmazdan əvvəl bir-birinin üstünə su çiləyirlər. Deyilənə görə, axırıncı çərşənbə gecəsi bütün axar sular dayanır və hamı ona səcdə edir, hətda ağaclar da yerə əyilir. Əgər təzə il axşamı hər kəs bu sudan içərsə, onlar Təzə ildə bütün xəstəliklərdən uzaqlaşırlar.
Novruzun ən yüksək zirvəsi, köhnə il öz səlahiyyətlərini təzə ilə verəndə olur. Bu anda qədim ənənəyə görə, Novruzun şərəfinə top və tüfənglərdən yaylım atəşləri açılır. Hələ XIX əsrdə N.Dubrovin bu haqda belə yazmışdı: "Azərbaycanda Baharın gəlməsini şəhər və kəndlərdə açılan yaylım atəşləri bildirirdi”. Azərbaycanda Novruz bayramı təntənəsinin iştirakçısı olan Adam Oleari hələ 1637-ci ildə yazırdı: "Münəccim (astroloq) tez-tez astronomik cihaz və günəş saatı vasitəsi ilə günəşin hündürlüyünü təyin edərək, gündüzlə gecənin bərabərləşdiyi anda elan etdi: "Təzə il gəldi”. Və elə bu anda yaylım atəşləri başlandı, şəhərin qüllələrindən və divarlardan musiqi sədaları ucaldı. Beləliklə Bahar bayramı başlandı”.
Azərbaycanlılar bayram süfrəsinə ciddi diqqət yetirirlər. Süfrədə adları da "S” hərfindən başlayan yeddi növ xörək olmalıdır. Süfrədə, həmçinin sumax, sirkə, süd, səməni, səbzi və s. olmalıdır. Bunlardan başqa masanın üstünə güzgü və şamlar, güzgünün üstünə boyanmış yumurtalar qoyulur. Bunların da öz rəmzi mənası var: şam – od, işıq deməkdir (hansı ki, insanı bədnəzərdən qoruyur), güzgü aydınlıq rəmzidir.
Ənənəyə görə, bayramın ilk günü hamı evdə olmalıdır. Xalq arasında deyirlər: "Əgər bayram günü evdə olmasan, yeddi il evdə olmayacaqsan”. Keçmişdə bir qayda olaraq, çöl qapıları bağlanmırdı. Təzə ilin birinci günü bütün gecə işıqlar söndürülmür, sönmüş od, işıq bədbəxtçilik əlamətidir.
Novruzu qeyd edərkən kəndlilər təzə ilin necə keçməyini: quru və yaxud yağıntılı olmağı ilə məhsuldarlığın dərəcəsini təyin edirdilər. Ənənəyə görə, Novruzun
birinci gününü – yaz,
ikinci gününü – yay,
üçüncü gününü – payız,
dördüncü gününü isə – qış sayırlar.
Əgər birinci gün küləksiz və yağmursuz olarsa, deməli bu yaz kənd təsərrüfatı işləri üçün əlverişli olacaq. Əksinə yağmurlu, küləkli olarsa, deməli bütün yaz belə olacaq. Qalan üç günlərdə də yayın, payızın və qışın necə olacağı təyin olunurdu.
Bayraminiz Mubarek eziz 282.caln.su Userleri
|
Leyla.
BayramInIz mubarek! 
Vuqar
